Việt
Nam vẫn còn là một chính thể độc đảng, độc đoán, trong đó các quyền tự
do căn bản chưa được thừa nhận. Tuy nhiên, nền chính trị của Việt Nam
đã thay đổi rõ nét trong một thời gian tương đối ngắn. Do đó chẳng có
tranh cãi khi nhận xét Việt Nam hiện nay cho thấy một nền chính trị mới,
đầy sinh khí, xuất phát từ những tranh luận xã hội nổi lên trong và
ngoài Đảng Cộng sản Việt Nam, theo một cách cởi mở hơn bất kỳ lúc nào
khác trong lịch sử tám thập kỷ qua của Đảng.
Có
thể thấy một trong những biểu hiện rõ ràng nhất của các diễn biến này ở
cuộc đua tranh diễn ra tại những đỉnh cao chỉ huy của Đảng Cộng sản Việt
Nam. Và đặc biệt là ở con đường hoạn lộ rối rắm và nhân cách bí ẩn của
đương kim Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng.
Sự
nghiệp của Thủ tướng – như trên bề nổi, đập vào mắt người ta – là rất
hấp dẫn và quan trọng. Ông được chỉ định vào vị trí thủ tướng với một sự
phô trương và một chương trình hành động cải cách tương đối ồn ào,
nhưng phần lớn nhiệm kỳ của ông chỉ được đánh dấu bởi khả năng điều hành
kinh tế có vẻ kém cỏi.
Suy thoái kinh tế gần
đây ở Việt Nam, mặc dù có một phần xuất phát từ suy thoái toàn cầu và
sụt giảm tương tứng về đầu tư trực tiếp nước ngoài, nhưng cũng liên quan
chủ yếu đến những khiếm khuyết về thể chế của đất nước và khoảng trống
lãnh đạo lâu dài của nó. Cho mãi tới gần đây, năng lực lãnh đạo của ông
Dũng trong các vấn đề kinh tế chắc chắn vẫn bị người ta đặt dấu hỏi nghi
vấn. Bởi vì dưới sự lãnh đạo của ông, kinh tế Việt Nam nghiêng ngả vì
vô số những vụ bê bối hàng tỉ đô la liên quan đến doanh nghiệp nhà nước,
và bị đe dọa bởi núi nợ xấu ngày càng cao thêm.
Vào
những thời điểm có tính quyết định, Thủ tướng đã thể hiện sự hối hận vì
những yếu kém của mình. Tuy nhiên lỗi lầm của ông cần được xem xét từ
một khía cạnh khác. Thủ tướng Dũng không điều hành đất nước trong chân
không, mà là giữa những cản lực về thể chế do Đảng Cộng sản gây ra – một
đảng mà quyền lực của nó bao trùm lên bản thân nền kinh tế. Hơn thế
nữa, rất nhiều lời phê phán nhằm vào đường lối của Dũng đều là xuất từ
các đối thủ khác nhau trong nội bộ đảng.
Những ý
kiến phê phán hay hoài nghi về Dũng, cũng như những quan điểm cổ súy
cho cải cách chính trị thực sự, đều cho thấy rõ nét mối liên hệ giữa Thủ
tướng với số gia sản bị cho là có được nhờ những cách phi pháp. Các ý
kiến, quan điểm đó làm nổi bật mối liên hệ chính trị của Dũng với Bộ
Công an hùng mạnh. Và chúng cho thấy thất bại có lẽ đã rõ ràng của Dũng
trong việc giải quyết những vấn đề mấu chốt như nhân quyền và sửa đổi
hiến pháp. Các ý kiến đó cho rằng đối với Dũng thì điều quan trọng nhất
là đảng chứ không phải cải cách thực sự. Cũng có nhiều người còn lập
luận rằng ý định của Thủ tướng là làm sao để mình giành được cương vị
Chủ tịch nước (khi hết nhiệm kỳ vào năm 2016), một cái ghế mà bản hiến
pháp sửa đổi của Việt Nam giành cho nhiều quyền lực, trùng hợp với mô
hình hiện nay của Trung Quốc.
Ngay cả trong Đảng
Cộng sản, Dũng cũng là nhân vật gây tranh cãi. Điều này được phản ánh
tại một số khoảnh khắc có tính thử thách. Dũng đã phải chiến đấu chật
vật mới giành lại được ghế thủ tướng, và sự kiện đó làm rất nhiều người
ngạc nhiên. Mặc dù mới vào cuối năm 2012, ông còn gần như bị các đồng
chí của chính mình trong Bộ Chính trị tống khỏi vị trí quyền lực, và chỉ
được “cứu” nhờ những ý kiến phản đối từ bên trong hàng ngũ của Ban Chấp
hành Trung ương Đảng. Mùa xuân năm trước, khi Quốc hội của Đảng tổ chức
lấy hiếu tín nhiệm về khả năng điều hành của Thủ tướng và các quan
chức, cũng chính là Dũng thu được số phiếu ủng hộ và phản đối đa dạng
nhất. Tất cả những điều này đều có thể được kỳ vọng là sẽ làm vị thế của
Dũng yếu đi một cách nghiêm trọng. Tuy nhiên, cho đến nay điều ngược
lại dường như đã xảy ra.
Trong vài tháng qua,
Nguyễn Tấn Dũng đã lại tái khẳng định mình là vị lãnh đạo kinh khủng
nhất và có tinh thần trí thức nhất. Và ông đã thể hiện như thế trên cả
mặt trận đối ngoại lẫn đối nội. Tại hội nghị thượng đỉnh “Shangri-La” ở
Singapore, Dũng đã có bài diễn văn có thể khẳng định là hiệu quả nhất
trong lịch sử ngoại giao Việt Nam, truyền đạt một cách cực kỳ rõ ràng
viễn kiến của Việt Nam về an ninh khu vực và sự cần thiết đối với các
siêu cường khu vực, là phải cư xử một cách có trách nhiệm.
Quan
trọng hơn nữa là những thắng lợi của Dũng trong Bộ Chính trị và trong
các quyết định về nhân sự của chính phủ. Dũng không chỉ trụ vững qua các
màn đấu đá quyền lực của Bộ Chính trị, mà còn có những quyết định riêng
và kiểm soát được; không chỉ việc bầu những cá nhân được các đối thủ
của ông ủng hộ, mà còn “cài cắm” được một loạt những “ngôi sao đang
lên”, vốn được coi như đồng minh của ông.
Đơn cử
một ví dụ, lập luận rằng việc chỉ định cựu Bộ trưởng Giáo dục và Phó
Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân vào vị trí chủ tịch Mặt trận Tổ quốc – giống
như một sự giáng chức – đã nhanh chóng đưa đến cảm giác rằng Dũng đã sử
dụng, một cách rất thiện nghệ, việc sắp đặt ghế cho Nhân và các thủ
đoạn khác để dọn đường cho các đồng minh của mình lọt vào Bộ Chính trị
cũng như các vị trí quyền lực khác trong chính phủ.
Chúng
ta có thể rút ra điều gì về Nguyễn Tấn Dũng? Ông là ai? Là cái gì? Thật
khó biết. Mặc dù ông ta đã phát biểu rất rõ ràng về sự cần thiết phải
cải cách, nhưng nhiệm kỳ của ông đã không chứng kiến việc hiện thực hóa
những cuộc cải cách thật sự có ý nghĩa. Có lẽ hệ thống chính trị của
Việt Nam chỉ đơn giản là quá nhiều phe phái và quá “con ông cháu cha” và
tha (thức là patrimonial) [bản gốc trên blog bị lỗi – BVN] cho một cá nhân lãnh đạo nào có thể tạo ra được khác biệt đáng kể.
Với
vị trí địa lý, nguồn cung khổng lồ về lao động giá rẻ, và một dân tộc
có tinh thần lao động đáng ngạc nhiên, Việt Nam vẫn còn tràn đầy tiềm
năng. Tuy nhiên, đất nước này vẫn tiếp tục trì trệ vì những vết thương
chủ yếu do chính họ tự gây ra. Cái Việt Nam thiếu là năng lực lãnh đạo
cần thiết để vượt qua những ‘bệnh’ phong kiến. Nguyễn Tấn Dũng có phải
người làm được việc đó không?
Trong mấy ngày
qua, chính Nguyễn Tấn Dũng đã tự đặt câu hỏi này khi tuyên bố nhu cầu
phải cải cách, với một bài diễn văn mạnh mẽ nhất, cởi mở nhất và thẳng
thắn nhất. Bài diễn văn của ông là chưa từng có tiền lệ, nói về độ rõ
ràng và tính tri thức của nó. Làm cho nhiều người bất ngờ.
Ngoài
tất cả những cái đó ra, bài diễn văn còn kêu gọi mở rộng dân chủ, trách
nhiệm giải trình, minh bạch, cũng như sự cần thiết phải có một nhà nước
có năng lực, có kỷ luật và tôn trọng thị trường hơn. Không có gì đáng
ngạc nhiên, diễn văn của Dũng được điểm xuyết thêm đôi lời nhắc đến Hồ
Chí Minh. Tuy nhiên, rõ ràng là thông điệp cải cách đầy mạnh mẽ của Dũng
và hành động xứng đáng với nó, là cái Việt Nam cần nhất.
Trong
chính trị Việt Nam, tập thể gần như luôn luôn sùng bái cá nhân và có xu
hướng không khuyến khích, hoặc bóp nghẹt các sáng kiến cải cách. Trong
bối cảnh này, sự tồn tại và thăng tiến của Nguyễn Tấn Dũng là một tín
hiệu phát triển gây tò mò nhất. Làm cho dân Việt Nam hỏi, Ông là ai?
JL
Jonathan D. London là
một giáo sư ở Đại học Thành thị Hồng Kông, thành viên chủ chốt của
Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á, Giám đốc Chương trình thạc sĩ ngành
Nghiên cứu Phát triển. Ông London là chủ biên tác phẩm “Chính trị ở Việt
Nam ngày nay” (Palgrave 2014) và nhiều các bài báo, chương sách học
thuật khác.
Bài này nguyên được viết bằng
tiếng Anh cho (Trung tâm chiến lược và quốc tế học, Hoa Kỳ. ( Center
for Strategic and International Studies, Washington)
Nguồn: xinloiong.jonathanlondon.net
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét