Ông Trần Quốc Hải: “Họ coi trọng mình thì mình đến phục vụ cho họ”

GS Nguyễn Văn Tuấn

11-11-2014

Đó là câu nói chí lí của ông Trần Quốc Hải, người mới được phong tướng quân bên Kampuchea. Đọc tin về hai cha con làm xe bọc thép cho Kampuchea (KPC) và được phong tướng quân (1), tôi nghĩ bất cứ ai cũng thấy ngậm ngùi cho thân phận của những người đam mê sáng chế ở VN. Họ trở thành những người “tị nạn”, vì ý tưởng và công trình của họ không được chào đón, thậm chí bị cấm, ngay trên quê hương, để rồi họ phải đi tìm đất khách để thực hiện ước nguyện của mình.

Hoá ra, hai cha con ông chính là người đã xây dựng chiếc trực thăng mà báo chí nhắc đến trước đây. Số phận chiếc trực thăng đó thoạt đầu không được may mắn vì bị quân đội “bắt giam”, nhưng cuối cùng thì cũng có cái may đến từ … Mĩ. Ông Trần Quốc Hải (người chế chiếc trực thăng) cho biết một viện bảo tàng bên New York mua chiếc trực thăng về Mĩ để triển lãm. Phóng viên RFA hỏi ông giá bao nhiêu, ông chỉ lịch sự nói là giá “ưu đãi” và ông “có một số vốn kha khá để tiếp tục công trỉnh của tôi”. Nhưng ông không chỉ chế trực thăng, vì sau đó, ông còn chế hàng loạt máy nhổ củ mì, máy làm cỏ, máy rải phân, v.v. Ông thực sự là một inventor – nhà sáng chế đúng nghĩa, chứ không phải làng nhàng.

Nhưng công trình của ông không được chào đón ở VN. Ông nói với phóng viên đài BBC rằng ông gặp rắc rối với chính quyền địa phương và trung ương, vì chiếc trực thăng. Ông nói: “Khi làm trực thăng thì họ nói thế này: thứ nhất là không phù hợp. Thứ hai là Việt Nam không có đủ trình độ để chế tạo máy bay. Tôi cũng tranh luận với họ, nhưng họ cũng không muốn tranh luận ra ngô ra khoai” (2). Ông cho biết thêm “Tôi nói ở châu Âu người ta làm máy bay từ cách đây cả trăm năm, Việt Nam không lẽ thua họ? Tôi tự hào là người Việt Nam chứ. Họ cũng im lặng không tranh luận, nhưng về họ viết văn bản. Họ nói: “Anh chế rất là giỏi, nhưng thôi đừng chế nữa”. Thế thì đã rõ: người ta không muốn ông sáng chế. Có lẽ VN là nước duy nhất trên hành tinh này khuyên công dân mình đừng sáng chế.

VN không chào đón và cấm ông sáng chế thì ông phải tìm đất lành. Và, cái đất lành đó hoá ra là nơi rất gần VN: Kampuchea. Theo như báo chí mô tả và chính ông thừa nhận thì KPC rất trọng vọng tài năng của ông, nhất là trong việc phục hồi mấy chiếc xe bọc thép do Nga chế tạo. Ông kể rằng thoạt đầu, ông chỉ kí hợp đồng chế tạo máy nông nghiệp cho KPC, nhưng khi thấy xe bọc thép bị hư hỏng, ông đề nghị cho phép ông sửa chữa. (Cần nói thêm rằng mấy xe này từng được các chuyên gia VN sang sửa, nhưng quân đội KPC không hài lòng vì họ sửa mà vẫn còn hư hỏng, và họ không quan tâm đến “khách hàng”). Từ việc sửa xe bọc thép, ông phát hiện rằng mấy xe này không thích hợp với vùng đầm lầy và nhiệt đới Đông Nam Á, nên ông đề nghị quân đội KPC cho ông cải tiến xe bọc thép. Từ cải tiến xe bọc thép, ông tiến lên một bước quan trọng hơn là làm ra xe bọc thép luôn! Như vậy, ông có công khá lớn với KPC, và không ngạc nhiên khi Hoàng gia KPC phong cho ông chức danh “tướng quân”.

Câu chuyện hai cha con ông Trần Quốc Hải làm cho chúng ta phải suy nghĩ về môi trường khoa học kĩ thuật ở VN. Bây giờ thì ai cũng biết VN có 24 ngàn tiến sĩ và hơn 10 ngàn giáo sư, phó giáo sư. Đó là một con số “khủng” trong vùng. Nhưng cái độ ngũ đó làm được gì cho VN? Hình như chẳng làm được gì nhiều. Số bài báo khoa học thì quá thấp. Còn số bằng sáng chế càng kém hơn nữa. So sánh với các nước trong vùng như Singapore, Mã Lai, Nam Dương, Thái Lan, Phi Luật Tân, VN là một nước có ít bằng sáng chế nhất. Số bằng sáng chế được đăng kí ở USPTO chỉ đếm đầu ngón tay. Có năm chẳng có bằng sáng chế nào được cấp. Mới đây, chúng ta còn biết rằng VN thực ra chưa sản xuất được ốc vít! Do đó, công chúng VN chế nhạo giáo sư, tiến sĩ suốt ngày này sang năm khác cũng có lí do. Một đất nước có quá nhiều “sư sĩ” mà làm không được cái đơn giản nhất thì quả là đáng xấu hổ.

Ấy thế mà khi người khác làm được việc thì họ không để yên, thậm chí mỉa mai, khinh thường. Ông Trần Quốc Hải chua chát nhận xét: “Ở Việt Nam các nhà khoa học không làm được công trình nào cả, còn người làm thì bị gán cho tên ‘Hai Lúa’ như tôi.” Có một số chuyên gia nói rằng ông Hải không biết gì về cơ học, điện học, nên không thể nào sáng chế được. Họ mỉa mai rằng chiếc trực thăng do Hai Lúa sáng chế chỉ hơn đồ chơi một chút thôi. Tôi không biết nhận xét như vậy có chính xác không, vì không có dịp nhìn tận mắt ra sao, nhưng qua những sáng chế máy nông nghiệp của ông thì không thể nào nói là “đồ chơi” được. Báo chí nói rằng lần đầu thì trực thăng do ông sáng chế ra cất cánh không tốt, nhưng sau đó qua cải tiến, thì trực thăng cất cánh “ngọt xớt” (chữ của hai ông Hai Lúa). Ôi, tôi thích cách nói đậm chất Hai Lúa và đặc “mùi Nam Bộ” đó quá đi thôi! Như vậy, khó mà nói đó là đồ chơi được. Vả lại, rất nhiều thiết bị quân đội không bắt đầu từ đồ chơi là gì. Đừng xem thường người ta như thế trong khi bản thân mình chưa làm được gì dù với bằng cấp đầy mình. Thật ra, nói theo cách nói của Tây là nếu anh chưa sáng chế được gì thì anh chưa đủ tư cách để đánh giá sáng chế của người khác.

Nhưng tôi có thể nói rằng việc làm của ông Trần Quốc Hải chẳng khác gì việc làm của ông Soichiro Honda ở bên Nhật lúc mới lập nghiệp. Ông Honda kể lại rằng thời đó (sau thế chiến thứ II), ông là một thợ máy, và ông cũng rất đam mê chế tạo xe. Ông chỉ đơn giản mua xe về, nghiền ngẫm, và cải tiến xe đạp thành xe gắn máy. Hãng của ông chính là căn nhà nhỏ của gia đình. Sau đó thì chúng ta biết cái xe Honda của ông trở thành một danh từ chung của thế giới! Ngay cả sau này khi có chút tiền, ông lập “Honda Technical Research Institute” (Viện Nghiên cứu kĩ thuật Honda), nghe thì rất “hoành tráng”, nhưng thực chất chỉ là một ngôi nhà gỗ nhỏ. Nhưng từ những bước đầu nhỏ và đơn giản như thế mà ông có thể xây dựng được một “đế chế” Honda sau này. So với ông Honda, ông Trần Quốc Hải có vẻ hoàn thiện hơn nhiều. Do đó, đừng xem thường những cái sáng chế ban đầu, và cũng đừng mỉa mai người ta là chỉ “hơn đồ chơi” một chút. Nói như thế là kiểu nói rất yếm thế.

Nhưng nhìn lại lịch sử, chúng ta thấy hình như có khá nhiều người Việt có tài toàn đi đầu quân bất đắc dĩ ở nước khác. Trước đây, vào thế kỉ 15, Hồ Nguyên Trừng từng bị giặc Tàu bắt, và sau này ông có công sáng chế súng cho Tàu. Một người sống vào thế kỉ 15 khác là ông Nguyễn An cũng bị Tàu bắt làm tù binh, và sau này ông trở thành tổng công trình sư thiết kế và xây dựng Tử Cấm Thành cho Tàu. Bọn Tàu dấu nhẹm chi tiết này, mãi đến khi một kí giả Đức phát hiện thì chúng ta mới biết về công trạng của ông. Một người thuộc dòng dõi hoàng tộc là Lý Long Tường, suýt tí nữa bị Trần Thủ Độ thủ tiêu, phải chạy tuốt sang Cao Ly tị nạn, và sau này thành tướng của Đại Hàn. Có thể nói Hoàng tử Lý Long Tường là người tị nạn vượt biển đầu tiên trong lịch sử VN. Sau này thì kỉ lục vượt biển thuộc về người dân miền Nam Việt Nam. Bây giờ chúng ta biết có hàng ngàn, có thể hàng vạn, chuyên gia gốc Việt đang “đầu quân” cho nước ngoài. Trước đây, tôi đọc tin nói rằng người sáng chế ra máy tính IBM là người Việt Nam tên là Trương Trọng Thi (Việt kiều Pháp). Xem ra, các chuyên gia, nhà sáng chế người Việt có duyên với nước ngoài hơn là với Việt Nam.

Đáng lẽ, theo logic thông thường, một dân tộc như thế thì VN phải giàu có chứ đâu phải nghèo hèn như hiện nay. Quả vậy, ông Lý Quang Diệu từng nhận xét rằng VN đáng lẽ phải là một người khổng lồ, ở vị trí số 1 ở châu Á. Ông nhận xét như thế là vì ông đánh giá rất cao tinh thần sáng tạo và sự nhạy bén của người Việt, ông hết lời khen sinh viên VN, ông dành những từ ngữ đẹp nhất cho cộng đồng người Việt ở Mĩ. Nhưng ông chê rằng chính quyền VN không biết trọng dụng người tài, và hệ quả là người tài ở Việt Nam đã định cư ở nước ngoài hết rồi. Phải nói thêm là một số người tài của VN đang đầu quân cho Singapore đấy. Không hiểu khi đọc bản tin về cha con ông Trần Quốc Hải và nhận xét của ông Lý Quang Diệu, các nhà chức trách VN nghĩ gì. Có lẽ họ chỉ nhún vai nói: đã làm đúng qui trình.

=====
(1) http://www.rfa.org/vietnamese/programs/ScienceAndEnvironment/vn-invent-awar-by-cambo-11112014060628.html

(2) http://www.bbc.co.uk/vietnamese/vietnam/2014/11/141111_tranquochai_inv